İlişkili Taraf Kimdir?

Aşağıdaki özelliklere sahip olan taraflar ilişkili taraf olarak adlandırılırlar.

• Raporlama yapan işletme üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak kontrole veya önemli etkiye sahip olan kişiler,
• Raporlama yapan işletme üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak kontrole veya önemli etkiye sahip olan işletmeler,
• Raporlama yapan işletme ile ortak kontrol atında bulunan başka bir işletmenin;
  • Kontrole sahip ortaklarının aynı olması,
  • Ortaklarının yakın aile üyesi olması
  • Kilit yöneticilerinin aynı olması

Kontrol ve Önemli Etki Kavramları Nelerdir? Aralarındaki Fark Nedir?

• Kontrol, bir işletmenin faaliyetlerinden fayda elde etmek amacıyla söz konusu işletmenin finansal ve faaliyet politikalarını yönetme gücüdür.
• Önemli etki (pay sahipliği, kanun veya sözleşme yoluyla kazanılabilir), bir işletmenin finansal ve faaliyetle ilgili politika kararlarına katılma gücüdür, ancak bu politikalar üzerinde kontrolün bulunmamasıdır.
• Kontrolün olduğu her ortamda önemli etkiden de söz edilebilirken, önemli etkinin olduğu durumlar kontrolden söz etmek mümkün olmayabilir.

Hangi Durumlar Kontrol veya Önemli Etkinin Var Olduğuna İşaret Eder?

• İşletmede doğrudan veya dolaylı olarak öz kaynak payına sahip olmak,
• İşletmede doğrudan veya dolaylı olarak finansal çıkara sahip olmak,
• Üst Yönetimden sorumlu olanları veya kilit yöneticileri atamak veya bunları kontrol etmek,
• İşletme yönetimi tarafından alınacak kararları etkileme gücüne sahip olmak,
• İşletme yönetimi ve kilit yöneticileri ile yakın aile bireyi olmak,
• İşletme yönetimi veya kilit yöneticileri ile önemli bir iş ilişkisinde bulunmak

Yukarıdaki hususlar kontrol veya önemli etkinin var olduğuna işaret edebilir.

İlişkili Taraf Tanımı Geçerli Finansal Raporlama Çerçevesine Göre Değişiklik Gösterebilir Mi?

İlişkili taraflar gerek TMS’lerde gerek BOBİ FRS de tanımlanmıştır. Söz konusu çerçevelerde bahsedilen ilişkili taraf tanımı ile BDS’lerde bahsedilen ilişkili taraf tanımı temelde aynı hususlara dayanmaktadır.

Ancak geçerli finansal raporlama çerçevesi hükümleri doğrultusunda belirlenmiş bir hüküm olması durumunda ilgili hükümlerin uygulanması şarttır.

Her ilişkili Taraf İşlemi Denetim Sürecinde Bir Risk Barındırır Mı?

Denetim standartlarında ilişkili taraflar ile gerçekleştirilen işlemlerin olağan iş akışı içerisinde gerçekleştirilmesi durumunda üçüncü taraflar ile gerçekleşen işlemlerden çok da farklı olmayacağı yönündedir.

Hangi İlişkili Taraf İşlemleri Riskli Olarak Görülecek İşlemlerdendir?

İlişkili taraflar ile gerçekleşen işlemlerin içeriği, niteliği, ticari gereksinimi ve kapsamı söz konusu ilişkili taraf işlemlerinin riskli işlemler olup olmadığına işaret edebilir.

Bu doğrultuda genel hatları ile aşağıdaki özellikleri taşıyan ilişkili taraf işlemleri önemli yanlışlık riski içeren işlemlerdir diyebiliriz. Bunlar;

• Olağan iş akışı içerisinde gerçekleşmeyen işlemler,
• Oldukça karmaşık ve kapsamlı yapıla aracılığıyla gerçekleştirilen işlemler,
• İlişkili taraf işlemlerinde bilgi sistemlerinin etkin bir şekilde kullanılmıyor olması,
• İlişkili taraflar ile gerçekleşen işlemlerin üçüncü taraflar ile gerçekleşen işlemlerden farklılık göstermesi,
• Normal şartlar altında bedelsiz olarak gerçekleştirilmeyecek bir hizmetin ilişkili taraflara bedelsiz olarak sunulması, gibi hususlardır.

İlişkili Taraf İşlemleri Hile Göstergesi Midir?

Kesinlikle hayır. İlişkili taraf işlemleri üçüncü taraflar ile olağan iş akışı içerisinde gerçekleşen işlemlerden farklı değildir.

İlişkili taraf işlemlerinin önemli yanlışlık içerip içermediğinin değerlendirilmesi ve bu değerlendirme yapılırken de hile riski faktörlerinin göz önünde bulundurulması zorunludur.

Çünkü ilişkili taraf işlemleri özü itibari ile üçüncü taraflar ile gerçekleşen işlemlere göre daha yüksek bir seviyede hile riski barındırır. İlişkili taraflar nezdinde hile yapılması ihtimali daha yüksek olduğundan denetçi bu hususa ilişkin değerlendirmelerini yaparken mesleki şüpheciliği de elden bırakmaz.

Ana Hükümlere Uyum

Denetçinin Risk Değerlendirme Prosedürleri Kapsamında Uygulaması Gereken Prosedürler Nelerdir?

Denetçi ilişkili taraflar ile ilgili iş ve işlemleri tanımak adına yönetimi sorgulamalıdır. Denetçi tarafından yapılacak sorgulama, ilişkili tarafların kimliği, ilişkili taraflar arasındaki ilişkinin niteliği ve işletmenin ilişkili taraflar ile dönem içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin türü ve niteliğini kapsaması gerekmektedir.

Denetçi Yönetim Tarafından Kendisine Bildirilmeyen Bir İlişkili Tarafında Varlığını Tespit Ederse Hangi Prosedürleri Uygulamalıdır?

Denetçi böyle bir durumla karşı karşıya kaldığında derhal denetim ekibini durumdan haberdar etmelidir.

Ayrıca yeni duruma ilişkin gerçekleşen işlemleri belirlemeli ve söz konusu ilişkili tarafların yönetim tarafından hangi gerekçeler ile bildirilmediği hususunda güvence elde etmelidir. Eğer Denetçi yönetimin kasıtlı olarak söz konusu ilişkili tarafı açıklamadığına düşünürse, bu durumun denetim üzerindeki etkilerini değerlendirmek zorundadır.

Denetçi belirlenen ilişkili taraf işlemleri ile uygun olan maddi doğrulama prosedürlerini uygulamalıdır.

İşletme Özelinde İlişkili Taraf İşlemleri Önemli Bir Yer Tutuyorsa Bu Durumda Denetçinin Uygulaması Gereken Prosedürler Nelerdir?

Denetçi belirlenen riske ilişkin olarak müteakip denetim prosedürlerini tasarlamalı ve uygulamalıdır. Denetçi bu kapsamda;

• Hukuk müşaviri, genel acenteler, büyük temsilciler, danışmanlar, garantörler veya diğer yakın iş ortakları gibi işletme ve faaliyetleriyle ilgili önemli bilgiye sahip olduğu varsayılan işletme dışındaki tarafları sorgular.
• Belirlenen ilişkili taraflarla gerçekleştirilen işlemlere ilişkin muhasebe kayıtlarının analiz edilir.
• Yeni belirlenen ilişkili taraf işlemlerinin hüküm ve şartlarının doğrulanması ve işlemlerin geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olarak açıklanıp açıklanmadığının ve muhasebeleştirilip muhasebeleştirilmediği değerlendirilir.

İşletmenin Olağan İş Akışı Dışında Gerçekleştirmiş Olduğu Önemli İlişkili Taraf İşlemlerine Karşı Uygulanacak Denetim Prosedürleri Nelerdir?

Denetçi böyle bir durumda sırasıyla aşağıdaki prosedürleri uygular;

• Ticari işlemin iş mantığını ve gerekçesini anlar; bu amaçla işlemlerin aşırı karmaşık olup olmadığını, piyasa koşullarında gerçekleşip gerçekleşmediğini, ödeme şartlarının ticari teamüllere dayanıp dayanmadığı hususunda güvence elde eder.
• -Varsa- İlişkili taraflar ile gerçekleşen işlemlere ilişkin sözleşmeler temin edilip incelenir.
• -Varsa- İşletme yönetimi tarafından ilişkili taraflar ile belirlenen kontrollerin veya limitlerin aşılıp aşılmadığı kontrol edilir.
• İşlemlerin haleli finansal raporlamaya veya varlıkların kötüye kullanılmasına işaret edip etmediğini değerlendirir,
• İşlemlerin geçerli finansal raporlama çerçevesi hükümleri uyarınca gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği hususunda güvence elde eder,

İlişkili Taraf İşlemleri Nezdinde Denetçi Tarafından Yapılan Tespitler Görüşe Etki Eder Mi?

Denetçi finansal tabloların bütünü için bir görüş oluştururken ilişkili taraflar nezdinde gerçekleşen işlemlerin geçerli finansal raporlama çerçevesi hükümleri uyarınca muhasebeleştirilip muhasebeleştirilmediği hususunda güvence elde etmelidir.

Söz konusu ilişkili taraf işlemlerinin geçerli finansal raporlama çerçevesi hükümleri uyarınca muhasebeleştirilmemesi ve açıklanmaması durumunda finansal tablolara olan etkisi de göz önünde bulundurularak denetçi tarafından görüşe olan etkisi değerlendirilmeli ve söz konusu önemli ve yaygın olup olmadığı hususlarını da göz önünde bulundurarak görüş oluşturmalıdır.