Bilindiği üzere Muhasebe Sistemi Uygulamaları Genel Tebliği, Vergi Usul Kanunu uyarınca yayımlanmış olduğundan şirketlerin muhasebe uygulamaları Vergi Kanunları ile şekillendirilmiştir. Ancak, Vergi Kanunlarınca şekillenen alışılagelmiş amortisman uygulaması, özellikle de faydalı ömür ve amortismana tabi tutar belirlemeleri ile amortisman Türkiye Muhasebe Standartları (TMS)  ve BOBİ FRS kapsamındaki uygulamalardan oldukça farklılaşmaktadır.

Bu kapsamda, VUK uyarınca amortisman ayırmak ve amortisman yönteminin belirlenmesi ihtiyari iken TMS’ler açısından amortisman ayrılması ve yöntemin seçimi işletmenin varlığın kullanım şeklini yansıtması zorunludur. Sabit kıymetlerin faydalı ömürleri mevzuat tarafından belirlenirken TMS’ler açısından faydalı ömür işletmeye özgü olarak kullanımı öngörülen yani ekonomik fayda elde edilmesi beklenen süreye göre işletme tarafından belirlenmektedir. Amortismana tabi tutar ise VUK’a göre defter değerine eşitken; TMS’ler açısından ise kalıntı değeri aşan tutar olarak ifade edilmektedir. Bu noktadaki önemli hususlara kısaca değinelim.

Faydalı Ömür Vergi Kanunlarına Göre Belirlense Ne Olur?

Vergi Kanunları varlıkların faydalı ömürlerine ilişkin süreleri belirlerken, varlıkların ekonomik olarak kullanım sürelerini esas alarak genel bir süre tayin etmekle birlikte işletmeye özgü bir belirleme yapılması söz konusu değildir. Buna karşın, TMS’ler açısından İşletmeler faydalı ömür belirlemesi yaparken kullanılması beklenen süre, üretim sayısı ve benzeri üretim birimlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Basit bir örnekle bakmak gerekirse amortisman oranlarına ilişkin VUK uyarınca yayımlanan tebliğde yer alan sürelere göre rüzgar enerjisi santrallerindeki tribünler için 10 yıllık faydalı ömür belirlenmişken, söz konusu tribünler normal koşullarda en az 25 yıl aktif olarak elektrik üretebilmektedir.

Faydalı ömürlerini Vergi Kanunlarına göre belirleyen işletme aktifinde yer alan tribünlerin net defter değerini 10 yılda sıfırlayacak, ayrıca gelir tablosunda da 25 yıllık amortisman giderini 10 yılda muhasebeleştirerek; ilk 10 yıl brüt satış karını olduğundan daha düşük gösterecek, sonraki 15 yıl ise amortisman giderini maliyetle ilişkilendirmeyerek dolayısıyla daha yüksek bir brüt satış karı raporlayacaktır.

Standart Bile Çoğu Durumda Kalıntı Değer Önemsizdir Derken, Uzmanlar Neden Kalıntı Değer Üzerinde Yoğunlaşmaktadır

Kalıntı değer varlığın ekonomik ömrü sonuna kadar kullanıldığı varsayımı ile önemsizdir. Şöyle ki; varlık için belirlenen Faydalı Ömür varlığın Ekonomik Ömrü ile kıyaslandığında Faydalı Ömür ne kadar kısalırsa kalıntı değer o kadar önemli hal almaktadır.

Kısa bir örnek verecek olursak bir filo araç kiralama bir şirketi 3 yaşının üstünde araç kiralamamaktadır. Söz konusu şirket için araçların faydalı ömrü 3 yıl olacaktır. Ancak araçların ekonomik ömrü en az 10-12 yıldır. Böyle bir durumda artık kalıntı değer önemli bir hal alacak ve şirket ilgili taşıtların 3 üncü  yıl sonundaki satış fiyatlarını (satış maliyetlerini düşerek) belirlemek zorunda kalacaktır.

Belki İşletme istisnai bir durum olarak; belirlediği kalıntı değerin defter değerini aşması halinde amortisman dahi hesaplamayabilecektir.

İşletme Faydalı Ömürleri Vergi Kanunlarına Göre Belirlediğinde Denetçi Ne Yapabilir?

İşletme şimdiye kadar bir faydalı ömür tahmininde bulunmamış ve sadece vergi düzenlemelerine göre amortisman ayırmış ise artık bu durum TMS’ler uyarınca bir tahmin değişikliğinden ziyade muhasebe tahminlerinde bir hata olarak ele alınmalıdır.

Böyle bir durumda işletme sabit kıymetlerinin tamamı için bir faydalı ömür tahmininde bulunmalı ve bu faydalı ömürleri ilgili varlıklar ilk kez finansal tablolara alındığı tarihten itibaren uygulanıyormuşçasına geçmişten itibaren düzeltmesi gerekmelidir.

İşletme bu düzeltmeden sonra her yıl düzenli olarak tahminlerini gözden geçirecek ve varsa tahminlerde bir değişiklik artık bu değişiklikleri geçmiş ile ilişkilendirmeden ileri yönelik uygulayacaktır.

İşletmeye Özgü Olarak Faydalı Ömür Tahmininde Bulunulmuş Ancak Faydalı Ömrü Dolmuş Olması Karşın Halihazırda Kullandığı Varlıkları Söz Konusu Standarda Aykırılık Teşkil Etmesin Diye Bunları Atsın Mı?

Tabi ki hayır. Ancak TMS 16’nın açıklama hükümleri doğrultusunda; halen kullanımda olan tamamen itfa olmuş maddi duran varlıkların brüt defter değerleri ilgili dipnotlarda açıklanabilir.